阿根廷发现史上最大恐龙：体长达37米（组图）
Neuroshkenca ?sht? studimi shkencor i sistemit nervor (ku p?rfshihen truri, palca kurrizore dhe sistemi nervor periferik), i funksioneve dhe i ?rregullimeve t? ndryshme t? k?tij sistemi.[1][2][3] ?sht? nj? shkenc? q? kombinon fusha si fiziologjia, anatomia, biologjia molekulare, biologjia zhvillimore, citologjia, psikologjia, fizika, shkencat kompjuterike, kimia, mjek?sia, statistikat dhe modelimin matematikor p?r t? kuptuar vetit? themelore dhe emergjente t? neuroneve, qelizave gliale dhe t?r? rrjeteve nervore . [4][5][6][7][8] Kuptimi i baz?s biologjike t? t? m?suarit, kujtes?s, sjelljes, perceptimit dhe vet?dijes ?sht? p?rshkruar nga Eric Kandel (fitues i ?mimit Nobel) si "sfida epike" e shkencave biologjike.[9]
Shtrirja e neuroshkenc?s ?sht? zgjeruar me kalimin e koh?s p?r t? p?rfshir? qasje t? ndryshme t? p?rdorura p?r t? studiuar sistemin nervor n? shkall? t? ndryshme. Teknikat e p?rdorura nga neuroshkenc?tar?t jan? zgjeruar jasht?zakonisht, nga studimet molekulare dhe qelizore t? neuroneve individuale deri te imazhet t? matura teksa personat t? ndrysh?m merren me detyrashqisore, motorike apo dhe njoh?se/kognitive.
Historia
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]
Studimi m? i hersh?m i sistemit nervor daton q? n? Egjiptin e lasht?. Trepanimi ka qen? nj? praktik? kirurgjikale e shpimit ose g?rvishtjes s? nj? vrime n? kafk? me q?llim t? sh?rimit t? l?ndimeve t? kok?s ose ?rregullimeve mendore, ose leht?simit t? presionit kranial. Ajo u regjistrua p?r her? t? par? gjat? periudh?s neolitike, dhe dor?shkrimet q? datojn? n? 1700 para Krishtit tregojn? se egjiptian?t kishin disa njohuri p?r simptomat e d?mtimit t? trurit . [10]
Pik?pamjet e hershme mbi funksionin e trurit e konsideronin at? si nj? lloj "mbushje kraniale", pa funksione t? vecanta. N? Egjipt, nga fundi i Mbret?ris? s? Mesme e tutje, truri hiqej rregullisht n? p?rgatitje t? mumifikimit. N? at? koh? besohej se zemra ishte q?ndra e inteligjenc?s. Sipas Herodotit, mumifikimi niste me "marrjen e nj? cope hekuri t? shtremb?r dhe me t? nxjerrja e trurit p?rmes vrimave t? hund?s, duke hequr qafe nj? pjes?, nd?rsa kafka pastrohet nga pjesa tjet?r duke u shp?lar? me ila?e".[11]
Pik?pamja se zemra ishte burimi i vet?dijes nuk u sfidua deri n? koh?n e mjekut grek Hipokratit. Ai besonte se truri nuk ishte i p?rfshir? vet?m me ndjesin? – pasi shumica e organeve t? specializuara (p.sh. syt?, vesh?t, gjuha) ndodhen n? kok? af?r trurit - por ishte gjithashtu qendra e inteligjenc?s.[12] Platoni gjithashtu spekuloi se truri ishte qendra e pjes?s racionale t? shpirtit.[13] Aristoteli, megjithat?, besonte se zemra ishte qendra e inteligjenc?s dhe se truri rregullonte sasin? e nxeht?sis? nga zemra.[14] Kjo pik?pamje u pranua p?rgjith?sisht derisa mjeku romak Galeni, nj? ndjek?s i Hipokratit dhe mjek i gladiator?ve romak?, vuri re se pacient?t e tij humbnin aft?sit? e tyre mendore kur kishin p?suar d?mtime n? trur.[15]
Abulcasis, Averroes, Avicena, Avenzoar dhe Maimonides, kan? qen? aktiv? n? bot?n myslimane mesjetare duke p?rshkruar nj? num?r problemesh mjek?sore q? lidhen me trurin. N? Evrop?n e Rilindjes, Vesalius (1514-1564), René Descartes (1596-1650), Thomas Willis (1621-1675) dhe Jan Swammerdam (1637-1680) gjithashtu dhan? kontribute p?r themelimin e dijes s? lidhur me neuroshkenc?n.
Puna pioniere e Luigi Galvani n? fund t? viteve 1700 nisi studimet me observimet mbingacmueshm?ris? elektrike t? muskujve dhe neuroneve. N? 1843 Emil du Bois-Reymond demonstroi natyr?n elektrike t? sinjalit nervor,[16] shpejt?sin? e s? cilit Hermann von Helmholtz arriti t? maste,[17] dhe n? 1875 Richard Caton studioi fenomene elektrike n? hemisferat cerebrale t? lepujve dhe majmun?ve.[18] Adolf Beck botoi n? 1890 v?zhgime t? ngjashme t? aktivitetit elektrik spontan t? trurit t? lepujve dhe qenve.[19] Studimet u b?n? m? t? sofistikuara pas shpikjes s? mikroskopit dhe zhvillimit t? nj? procedure ngjyrosjeje nga Camillo Golgi gjat? fundit t? viteve 1890. N? procedur? p?rdorej nj? krip? kromat argjendi p?r t? zbuluar strukturat e nd?rlikuara t? neuroneve individuale. Teknika e tij u p?rdor m? tej nga Santiago Ramón y Cajal dhe ?oi n? formimin e doktrin?s s? neuroneve, hipotez?n se nj?sia funksionale e trurit ?sht? neuroni.[20] Golgi dhe Ramón y Cajal ndan? ?mimin Nobel n? Fiziologji ose Mjek?si n? 1906 p?r v?zhgimet, p?rshkrimet dhe kategorizimet e tyre t? gjera t? neuroneve n? trur.
Paralelisht me k?to hulumtime, n? 1815 Jean Pierre Flourens shkaktoi prerje/d?mtime t? lokalizuara t? trurit te kafsh?t e gjalla p?r t? v?zhguar efektet e tyre n? l?vizshm?ri, ndjeshm?ri dhe sjellje. Puna me pacient? t? d?mtuar nga truri nga Marc Dax n? 1836 dhe Paul Broca n? 1865 sugjeroi se disa zona t? trurit ishin p?rgjegj?se p?r funksione t? caktuara. N? at? koh?, k?to gjetje u pan? si nj? konfirmim i teoris? s? Franz Joseph Gall se gjuha ishte e lokalizuar dhe se disa funksione psikologjike ishin t? lokalizuara n? zona specifike t? korteksit cerebral . [21] [22] Hipoteza mbi vendndodhjen e funksioneve u mb?shtet nga v?zhgimet mbi pacient?t epileptik? t? kryera nga John Hughlings Jackson, i cili konkludoi sakt? organizimin e korteksit motorik duke par? p?rparimin e krizave n?p?r trup. Carl Wernicke zhvilloi m? tej teorin? e specializimit t? strukturave specifike t? trurit n? t? kuptuarit dhe prodhimin e gjuh?s. K?rkimet moderne p?rmes teknikave t? neuroimazheris?, ende mund t? p?rdorin hart?n citoarkitektonike cerebrale Brodmann (duke iu referuar studimit t? struktur?s qelizore) n? vazhdim?si t? p?rkufizimeve anatomike nga kjo epok?. K?to praktika ndjekin iden? se zona t? dallueshme t? korteksit aktivizohen n? ekzekutimin e detyrave specifike. [23]
Gjat? shekullit t? 20-t?, neuroshkenca filloi t? njihet si nj? disiplin? e ve?ant? akademike, dhe jo si studim i sistemit nervor brenda disiplinave t? tjera. Eric Kandel dhe bashk?pun?tor? t? tij kan? p?rmendur David Rioch, Francis O. Schmitt dhe Stephen Kuffler si ata q? kan? luajtur role kritike n? krijimin e fush?s.[24] Rioch filloi integrimin e k?rkimit baz? anatomik dhe fiziologjik me psikiatrin? klinike n? Institutin e K?rkimeve t? Ushtris? Walter Reed, duke filluar n? vitet 1950. Gjat? s? nj?jt?s periudh?, Schmitt krijoi nj? program k?rkimor neuroshkenc?s brenda Departamentit t? Biologjis? n? Institutin e Teknologjis? n? Massachusetts, duke bashkuar biologjin?, kimin?, fizik?n dhe matematik?n. Departamenti i par? i pavarur i neuroshkenc?s (at?her? i quajtur Psikobiologji) u themelua n? vitin 1964 n? Universitetin e Kalifornis?, Irvine nga James L. McGaugh.[25] Kjo u pasua nga Departamenti i Neurobiologjis? n? Shkoll?n Mjek?sore t? Harvardit, i cili u themelua n? vitin 1966 nga Stephen Kuffler. [26]
N? procesin e trajtimit t? epilepsis?, Wilder Penfield prodhoi harta t? vendndodhjes s? funksioneve t? ndryshme (motorike, shqisore, memorie, shikimi) n? tru.[27][28] Ai i p?rmblodhi gjetjet e tij n? nj? lib?r t? vitit 1950 t? quajtur Korteksi Cerebral i Njeriut.[29] Wilder Penfield dhe bashk?-hetuesit e tij Edwin Boldrey dhe Theodore Rasmussen konsiderohen t? jen? krijuesit e homunculus kortikal.[30]
Kuptimi i neuroneve dhe i funksionit t? sistemit nervor u b? gjithnj? e m? i sakt? dhe molekular gjat? shekullit t? 20-t?. P?r shembull, n? vitin 1952, Alan Lloyd Hodgkin dhe Andrew Huxley paraqit?n nj? model matematikor p?r transmetimin e sinjaleve elektrike n? neuronet e aksonit gjigant t? nj? kallamari, t? cilin ata e quajt?n "potencialet e veprimit", dhe se si ato nisin dhe p?rhapen n? neurone, t? njohur si modeli Hodgkin-Huxley . N? 1961–1962, Richard FitzHugh dhe J. Nagumo thjeshtuan Hodgkin–Huxley, n? at? q? quhet modeli FitzHugh–Nagumo. N? vitin 1962, Bernard Katz modeloi neurotransmetimin n? hap?sir?n midis neuroneve t? njohur si sinapse. Duke filluar nga viti 1966, Eric Kandel dhe bashk?pun?tor?t ekzaminuan ndryshimet biokimike n? neuronet q? lidhen me t? m?suarit dhe ruajtjen e kujtes?s n? Aplysia . N? vitin 1981 Catherine Morris dhe Harold Lecar i kombinuan k?to modele n? modelin Morris-Lecar. Nj? pun? e till? gjithnj? e m? sasiore dha shkas p?r modele t? shumta biologjike t? neuroneve dhe modele t? procesimit nervor.
Si rezultat i interesit n? rritje p?r sistemin nervor, disa organizata t? shquara t? neuroshkenc?s jan? formuar p?r t? ofruar nj? forum p?r t? gjith? neuroshkenc?tar?t gjat? shekullit t? 20-t?. P?r shembull, Organizata Nd?rkomb?tare e K?rkimit t? Trurit u themelua n? 1961,[31] Shoq?ria Nd?rkomb?tare p?r Neurokimin? n? 1963, Shoq?ria Evropiane e Trurit dhe Sjelljes n? 1968,[32] dhe Shoq?ria p?r Neuroshkenc?n n? 1969.[33] Koh?t e fundit, aplikimi i rezultateve t? k?rkimit t? neuroshkenc?s ka krijuar gjithashtu disiplina t? aplikuara si neuroekonomia,[34] neuroedukimi,[35] neuroetika,[36] dhe neuroligjshm?ria.[37]
Me kalimin e koh?s, k?rkimi i trurit ka kaluar n?p?r faza filozofike, eksperimentale dhe teorike, me studime t? vazhdueshme mbi implantet nervore dhe simulimin e trurit q? parashikohet t? jet? i r?nd?sish?m n? t? ardhmen.[38]
Neuroshkenca moderne
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]
Studimi shkencor i sistemit nervor u rrit ndjesh?m gjat? gjysm?s s? dyt? t? shekullit t? nj?zet?, kryesisht p?r shkak t? p?rparimeve n? biologjin? molekulare, elektrofiziologjin? (e lidhur me ezhen?) dhe neuroshkenc?n kompjuterike. Kjo i ka lejuar neuroshkenc?tar?t t? studiojn? sistemin nervor n? t? gjitha aspektet e tij: si ?sht? i strukturuar, si funksionon, si zhvillohet, si keqfunksionon dhe si mund t? ndryshohet.
P?r shembull, ?sht? b?r? e mundur t? kuptohen, deri n? shum? detaje, proceset komplekse q? ndodhin brenda nj? neuroni t? vet?m. Neuronet jan? qeliza t? specializuara p?r komunikim me neuronet dhe llojet e tjera t? qelizave t? ndryshme q? mb?shtesin procesimin korrekt t? sinjaleve p?rmes kryq?zimeve t? specializuara t? quajtura sinapse, n? t? cilat sinjalet elektrike ose elektrokimike mund t? transmetohen nga nj? qeliz? n? tjetr?n. Shum? neurone nxjerrin nj? filament t? gjat? t? holl? t? aksoplazm?s (pjes? e trupit t? tyre) t? quajtur akson, i cili mund t? shtrihet n? pjes? t? larg?ta t? trupit dhe ?sht? i aft? t? bart? me shpejt?si sinjale elektrike, duke ndikuar n? aktivitetin e neuroneve t? lidhura me t?, dhe gjithashtu t? muskujve ose gj?ndrave t? tjera n? fund t? k?tyre lidhjeve. Nj? sistem nervor del nga grumbullimi i neuroneve q? jan? t? lidhur me nj?ri-tjetrin.
Sistemi nervor i vertebror?ve mund t? ndahet n? dy pjes?: sistemi nervor qendror (i p?rcaktuar si truri dhe palca kurrizore) dhe sistemi nervor periferik. N? shum? lloje kafsh?sh - duke p?rfshir? t? gjith? vertebror?t - sistemi nervor ?sht? sistemi m? kompleks i organeve n? trup, me kompleksitetin m? t? madh t? shprehur n? tru. Vet?m truri i njeriut p?rmban rreth nj?qind miliard? neurone dhe nj?qind trilion sinapse; ai p?rb?het nga mij?ra n?nstruktura t? dallueshme, t? lidhura me nj?ra-tjetr?n n? rrjete sinaptike, nd?rlikimet e t? cilave sapo kan? filluar t? zbulohen pas studimeve t? gjata. T? pakt?n nj? n? tre nga rreth 20,000 gjenet q? i p?rkasin gjenomit njer?zor shprehet kryesisht n? tru.
P?r shkak t? shkall?s s? lart? t? plasticitetit t? trurit t? njeriut, struktura e sinapseve t? tij dhe funksionet e tyre q? rezultojn? ndryshojn? gjat? gjith? jet?s.
Kompleksiteti i sistemit nervor ?sht? nj? sfid? e madhe k?rkimore. Neuroshkenc?tar?t do t? donin t? kuptonin ?do aspekt t? sistemit nervor, duke p?rfshir? m?nyr?n se si funksionon, si zhvillohet, si keqfunksionon dhe si mund t? ndryshohet ose riparohet. Prandaj, analiza e sistemit nervor kryhet n? nivele t? shum?fishta, duke filluar nga nivelet molekulare dhe qelizore deri te sistemet dhe nivelet njoh?se/kognitive. Temat q? jan? n? fokusin kryesor t? k?rkimit ndryshojn? me kalimin e koh?s, t? nxitura nga nj? baz? gjithnj? e n? zgjerim e njohurive dhe disponueshm?ria e metodave teknike gjithnj? e m? t? sofistikuara. P?rmir?simet n? teknologji kan? qen? nxit?sit kryesor? t? progresit. Zhvillimet n? mikroskopin? elektronike, shkencat kompjuterike, elektronik?n, neuroimazherin? funksionale dhe gjenetik?n dhe gjenomik?n kan? qen? t? gjith? shtyt?s t? k?tij progresit.
Ndoshta nj? nga problemet kryesore t? pazgjidhura n? neuroshkenc?n moderne ?sht? i ashtuquajturi problem "llojet e qelizave", i cili i referohet kategorizimit, p?rcaktimit dhe identifikimit t? t? gjitha llojeve t? qelizave neuronale apo astrocitare (suportuese) n? nj? organiz?m. Zakonisht, kjo i referohet trurit t? miut pasi t? kuptuarit e trurit t? miut shihet si nj? hap m? af?r t? kuptuarit trurin e njeriut.[39] P?rparimet moderne n? klasifikimin e qelizave neuronale jan? mund?suar nga regjistrimet elektrofiziologjike, sekuencat gjenetike dhe mikroskopis? me cil?si t? lart?, t? cilat s? fundi jan? kombinuar n? nj? metod? t? vetme t? quajtur Patch-seq n? t? cilin t? tre metodat aplikohen nj?koh?sisht duke p?rdorur mjete n? miniatur?.[40] Efikasiteti i k?saj metode dhe sasia e madhe e t? dh?nave q? gjenerohen i lejuan studiuesit t? b?nin disa p?rfundime t? p?rgjithshme rreth llojeve t? qelizave; p?r shembull q? truri i njeriut dhe i miut kan? n? thelb versione t? ndryshme t? llojeve t? nj?jta t? qelizave. [41]
Neuroshkenca molekulare dhe qelizore
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]
Pyetjet themelore t? adresuara n? neuroshkenc?n molekulare p?rfshijn? mekanizmat me t? cil?t neuronet shprehin dhe p?rgjigjen ndaj sinjaleve molekulare dhe se si aksonet formojn? modele komplekse t? lidhjes p?r komunikim. N? k?t? nivel, p?rdoren mjete nga biologjia molekulare dhe gjenetika p?r t? kuptuar se si zhvillohen neuronet dhe se si ndryshimet gjenetike ndikojn? n? funksionet biologjike.[42] Morfologjia, q? p?rshkruan identitetin molekular dhe karakteristikat fiziologjike t? neuroneve dhe m?nyr?n se si kjo mb?shtet sjellje t? ndryshme, jan? gjithashtu me interes t? konsideruesh?m.[43]
Pyetjet me t? cilat merret neuroshkenca qelizore p?rfshijn? mekanizmat se si neuronet p?rpunojn? sinjalet fiziologjikisht dhe elektro-kimikisht. K?to pyetje p?rfshijn? se si sinjalet p?rpunohen nga neuritet dhe somat dhe si p?rdoren neurotransmetuesit (transmetuesit molekular?) dhe sinjalet elektrike p?r t? p?rpunuar informacionin n? nj? neuron. Neuritet jan? zgjatime t? holla nga nj? trup qelizor neuronal, i p?rb?r? nga dendritet (t? specializuar p?r t? marr? inpute sinaptike nga neurone t? tjer?) dhe akson? (t? specializuar p?r t? kryer impulse nervore t? quajtura potenciale veprimi). Somat jan? trupat qelizor t? neuroneve dhe p?rmbajn? b?rtham?n.[44]
Nj? fush? tjet?r kryesore e neuroshkenc?s qelizore ?sht? studimi i zhvillimit t? sistemit nervor.[45] Pyetjet p?rfshijn? modelimin dhe rajonalizimin e sistemit nervor, zhvillimin aksonal dhe dendritik, nd?rveprimet trofike, formimin e sinapseve dhe implikimin e fraktoneve n? qelizat burimore nervore,[46][47] diferencimin e neuroneve dhe glis? (neurogjeneza dhe gliogjeneza) dhe migrimi neuronal.[48]
Modelimi neurogjenetik kompjuterik ka t? b?j? me zhvillimin e modeleve dinamike t? neuroneve p?r modelimin e funksioneve t? trurit n? lidhje me gjenet dhe nd?rveprimet dinamike midis gjeneve, n? nivel qelizor (CNGM mund t? p?rdoret gjithashtu p?r t? modeluar sistemet nervore gjithashtu). [49]
Qarqet dhe sistemet nervore
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]
Hulumtimi i neuroshkenc?s s? sistemeve p?rqendrohet n? arkitektur?n strukturore dhe funksionale t? trurit t? njeriut n? zhvillim, dhe funksionet e rrjeteve t? trurit n? shkall? t? gjer?, ose sistemeve t? lidhura funksionalisht brenda trurit. Krahas zhvillimit t? trurit, neuroshkenca e sistemeve fokusohet gjithashtu n? m?nyr?n se si struktura dhe funksioni i trurit mund?son ose kufizon p?rpunimin e informacionit ndijor, duke p?rdorur modele mendore t? m?suara t? bot?s, p?r t? motivuar sjelljen.
Pyetjet n? neuroshkenc?n e sistemeve p?rfshijn? m?nyr?n se si qarqet nervore formohen dhe p?rdoren n? m?nyr? anatomike dhe fiziologjike p?r t? prodhuar funksione t? tilla si reflekset, integrimi multisensorial, koordinimi motorik, ritmet cirkadiane, p?rgjigjet emocionale, t? m?suarit dhe kujtesa.[50] Me fjal? t? tjera, kjo fush? e hulumtimit studion se si krijohen dhe shnd?rrohen lidhjet n? tru, dhe efektin q? ka n? ndjesin? e njeriut, l?vizjen, v?mendjen, kontrollin frenues, vendimmarrjen, arsyetimin, formimin e kujtes?s, shp?rblimin dhe rregullimin e emocioneve.[51]
Fushat specifike me interes p?rfshijn? v?zhgimet se si struktura e qarqeve nervore ndikon n? p?rvet?simin e aft?sive, si zhvillohen dhe ndryshojn? rajonet e specializuara t? trurit (neuroplasticiteti) dhe zhvillimin e atlaseve t? trurit, ose diagramet e lidhjeve t? trurit individual n? zhvillim. [52]
Fushat p?rkat?se t? neuroetologjis? dhe neuropsikologjis? trajtojn? pyetjen se si substratet nervore n?nvizojn? sjelljet specifike t? kafsh?ve dhe njer?zve.[53] Neuroendokrinologjia dhe psikoneuroimunologjia ekzaminojn? nd?rveprimet midis sistemit nervor dhe sistemeve endokrine dhe imune, p?rkat?sisht.[54] Pavar?sisht nga shum? p?rparime, m?nyra se si rrjetet e neuroneve kryejn? procese dhe sjellje komplekse njoh?se ?sht? ende e kuptuar jo n? detaje.[55]
Neuroshkenca kognitive dhe e sjelljes
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Neuroshkenca njoh?se/konjitive trajton pyetjet se si funksionet psikologjike prodhohen nga qarku nervor. Teknikave t? reja t? matjes si neuroimazheria (p.sh., fMRI, PET, SPECT ), EEG, MEG, elektrofiziologjia, optogjenetika dhe analiza gjenetike njer?zore e kombinuar me teknika eksperimentale t? sofistikuara nga psikologjia njoh?se/konjitive lejon neuroshkenc?tar?t dhe psikolog?t t? adresojn? pyetje abstrakte si njohja dhe emocioni jan? t? lidhura me substrate nervore specifike. Megjith?se shum? studime ende mbajn? nj? q?ndrim reduksionist n? k?rkim t? baz?s neurobiologjike t? fenomeneve njoh?se, hulumtimet e fundit tregojn? se ekziston nj? nd?rveprim interesant midis gjetjeve neuroshkencore dhe k?rkimit konceptual, duke k?rkuar dhe integruar t? dyja k?ndv?shtrimet. P?r shembull, hulumtimi i neuroshkenc?s mbi ndjeshm?rin? nxiti nj? debat interesant nd?rdisiplinor q? p?rfshin filozofin?, psikologjin? dhe psikopatologjin?. P?r m? tep?r, identifikimi neuroshkencor i sistemeve t? shum?fishta t? kujtes?s q? lidhen me zona t? ndryshme t? trurit ka sfiduar iden? e kujtes?s si nj? riprodhim i mir?fillt? i s? kaluar?s, duke mb?shtetur nj? pik?pamje t? kujtes?s si nj? proces gjenerues, konstruktiv dhe dinamik.[56]
Neuroshkenca ?sht? gjithashtu aleate me shkencat sociale dhe t? sjelljes, si dhe me fushat nd?rdisiplinore t? sapolindura. Shembuj t? aleancave t? tilla p?rfshijn? neuroekonomin?, teorin? e vendimeve, neuroshkenc?n sociale dhe neuromarketingun p?r t? adresuar pyetje komplekse n? lidhje me nd?rveprimet e trurit me mjedisin e tij. Nj? studim mbi p?rgjigjet e konsumator?ve p?r shembull p?rdor EEG p?r t? hetuar korrelacionet nervore t? lidhura me transportin narrativ n? tregime rreth efi?enc?s s? energjis?.[57]
Neuroshkenca kompjuterike
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Pyetjet n? neuroshkenc?n kompjuterike mund t? p?rfshijn? nj? gam? t? gjer? nivelesh t? analiz?s tradicionale, si zhvillimi, struktura dhe funksionet njoh?se t? trurit. K?rkimet n? k?t? fush? p?rdorin modele matematikore, analiza teorike dhe simulime kompjuterike p?r t? p?rshkruar dhe verifikuar neuronet dhe sistemet nervore biologjikisht t? besueshme. P?r shembull, modelet biologjike t? neuroneve jan? p?rshkrime matematikore t? neuroneve t? q? aktivizohen, t? cilat mund t? p?rdoren p?r t? p?rshkruar si sjelljen e neuroneve t? vetme, ashtu edhe dinamik?n e rrjeteve nervore . Neuroshkenca kompjuterike shpesh quhet neuroshkenc? teorike.
Nanogrimcat n? mjek?si jan? t? gjithanshme n? trajtimin e ?rregullimeve neurologjike duke treguar rezultate premtuese n? nd?rmjet?simin e transportit t? barnave p?rtej barrier?s ndan trurin me kafk?n.[58] Zbatimi i nanogrimcave n? barnat antiepileptike rrit efikasitetin e tyre mjek?sor duke rritur bio-disponueshm?rin? n? qarkullimin e gjakut, si dhe duke ofruar nj? mas? kontrolli n? p?rqendrimin e koh?s s? l?shimit.[58] Megjith?se nanogrimcat mund t? ndihmojn? barnat terapeutike duke rregulluar vetit? fizike p?r t? arritur efektet e d?shirueshme, rritja e paq?llimshme e toksicitetit shpesh ndodh n? provat paraprake t? barnave. [59] P?r m? tep?r, prodhimi i nanomedicin?s p?r provat e barnave ?sht? ekonomikisht konsumues, duke penguar p?rparimin n? zbatimin e tyre. Modelet llogarit?se n? nano-neuroshkenc? ofrojn? alternativa p?r t? studiuar efikasitetin e ila?eve t? bazuara n? nanoteknologji n? ?rregullimet neurologjike, nd?rkoh? q? zbusin efektet an?sore t? mundshme dhe kostot e zhvillimit.[58]
Nanomaterialet shpesh veprojn? n? shkall?t e gjat?sis? midis niveleve klasike dhe kuantike.[60] P?r shkak t? pasigurive t? lidhura n? shkall?t e gjat?sis? q? funksionojn? nanomaterialet, ?sht? e v?shtir? t? parashikohet sjellja e tyre p?rpara studimeve in vivo.[58] Klasikisht, proceset fizike q? ndodhin n?p?r neurone jan? analoge me qarqet elektrike. Projektuesit fokusohen n? analogji t? tilla dhe modelojn? aktivitetin e trurit si nj? qark nervor.[61] Suksesi n? modelimin kompjuterik t? neuroneve ka ?uar n? zhvillimin e modeleve stereokimike q? parashikojn? me sakt?si sinapset e bazuara n? receptor?t e acetilkolin?s q? funksionojn? n? shkall? kohore mikrosekonde.[61]
Nanogjilp?rat ultrafine p?r manipulime qelizore jan? m? t? holla se nanotubat e karbonit me nj? mur m? t? vog?l. Kimia kuantike llogarit?se[62] p?rdoret p?r t? projektuar nanomateriale ultrafine me struktura shum? simetrike p?r t? optimizuar gjeometrin?, reaktivitetin dhe stabilitetin. [60]
Sjellja e nanomaterialeve dominohet nga nd?rveprime jo-lidh?se me rreze t? gjat?.[63] Proceset elektrokimike q? ndodhin n? t? gjith? trurin gjenerojn? nj? fush? elektrike e cila mund t? ndikoj? pa dashje n? sjelljen e disa nanomaterialeve. [60] Simulimet e dinamik?s molekulare mund t? zbusin faz?n e zhvillimit t? nanomaterialeve si dhe t? parandalojn? toksicitetin nervor t? nanomaterialeve pas provave klinike in vivo. [59] Testimi i nanomaterialeve duke p?rdorur dinamik?n molekulare optimizon karakteristikat nano p?r q?llime terapeutike duke testuar kushte t? ndryshme mjedisore, fabrikime t? form?s s? nanomaterialeve, vetit? e sip?rfaqes s? nanomaterialeve, etj. pa pasur nevoj? p?r eksperimente in vivo.[64] Fleksibiliteti n? simulimet dinamike molekulare i lejon mjek?t t? personalizojn? trajtimin. T? dh?nat e lidhura me nanogrimcat nga nanoinformatika p?rkthimore lidhin t? dh?nat specifike t? pacientit neurologjik p?r t? parashikuar p?rgjigjen e trajtimit.[63]
Neuroshkenca dhe mjek?sia
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Neuroshkenca klinike
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Neurologjia, psikiatria, neurokirurgjia, psikokirurgjia, anesteziologjia dhe mjek?sia e dhimbjes, neuropatologjia, neuroradiologjia, oftalmologjia, otolaringologjia, neurofiziologjia klinike, mjek?sia e var?sis? dhe mjek?sia e gjumit jan? disa specialitete mjek?sore q? trajtojn? n? m?nyr? specifike s?mundjet e sistemit nervor. K?to terma gjithashtu i referohen disiplinave klinike q? p?rfshijn? diagnostikimin dhe trajtimin e k?tyre s?mundjeve.[65]
Neurologjia punon me s?mundjet e sistemit nervor qendror dhe periferik, si skleroza laterale amiotrofike (ALS) dhe goditjet n? tru, dhe trajtimin e tyre mjek?sor. Psikiatria fokusohet n? ?rregullimet afektive, t? sjelljes, njoh?se dhe perceptuese. Anesteziologjia fokusohet n? perceptimin e dhimbjes dhe ndryshimin farmakologjik t? vet?dijes. Neuropatologjia fokusohet n? klasifikimin dhe mekanizmat themelor? patogjen? t? s?mundjeve t? sistemit nervor qendror dhe periferik dhe t? muskujve, me theks n? ndryshimet morfologjike, mikroskopike dhe kimikisht t? v?zhgueshme. Neurokirurgjia dhe psikokirurgjia punojn? kryesisht me trajtimin kirurgjik t? s?mundjeve t? sistemit nervor qendror dhe periferik.[66]
Hulumtim p?rkthimor
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit].gif)
Koh?t e fundit, kufijt? midis specialiteteve t? ndryshme jan? zbehur, pasi t? gjith? jan? t? ndikuar nga k?rkimet baz? n? neuroshkenc?. P?r shembull, imazheria e trurit mund?son nj? pasqyr? objektive biologjike p?r s?mundjet mendore, t? cilat mund t? ?ojn? n? diagnoz? m? t? shpejt?, prognoz? m? t? sakt? dhe monitorim t? p?rmir?suar t? p?rparimit t? pacientit me kalimin e koh?s.[67]
Neuroshkenca integruese p?rshkruan p?rpjekjen p?r t? kombinuar modele dhe informacione nga nivele t? shumta k?rkimi p?r t? zhvilluar nj? model koherent t? sistemit nervor. P?r shembull, imazhi i trurit i shoq?ruar me modelet fiziologjike numerike dhe teorit? e mekanizmave themelor? mund t? hedhin drit? mbi ?rregullimet psikiatrike. [68]
Nj? fush? tjet?r e r?nd?sishme e k?rkimit p?rkthimor jan? nd?rfaqet tru-kompjuter, ose makinat q? jan? n? gjendje t? komunikojn? dhe t? ndikojn? n? tru. Nd?rfaqet tru-kompjuter (BCI) aktualisht po hulumtohen p?r potencialin e tyre p?r t? riparuar sistemet nervore dhe p?r t? rivendosur disa funksione njoh?se.[69] Megjithat?, disa konsiderata etike duhet t? trajtohen p?rpara se t? pranohen.[70][71]
Organizatat e neuroshkenc?s
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Organizata m? e madhe profesionale e neuroshkenc?s ?sht? Society for Neuroscience (SFN), e cila ?sht? e bazuar n? Shtetet e Bashkuara, por p?rfshin shum? an?tar? nga vende t? tjera. Q? nga themelimi i saj n? 1969, SFN ?sht? rritur n? m?nyr? t? q?ndrueshme: q? nga viti 2010 ka regjistruar 40,290 an?tar? nga 83 vende.[72] Takimet vjetore, q? mbahen ?do vit n? nj? qytet t? ndrysh?m amerikan, t?rheqin frekuentimin nga studiues, student? postdoktorant?, student? t? diplomuar dhe student?, si dhe institucione arsimore, agjenci financimi, botues dhe qindra biznese q? ofrojn? produkte t? p?rdorura n? k?rkime.
Organizata t? tjera t? m?dha t? p?rkushtuara ndaj neuroshkenc?s p?rfshijn? Organizat?n Nd?rkomb?tare t? K?rkimit t? Trurit (IBRO), e cila mban takimet e saj n? nj? vend nga nj? pjes? e ndryshme e bot?s ?do vit, dhe Federata e Shoq?rive Evropiane t? Neuroshkenc?s (FENS), e cila mban nj? takim n? nj? qytete t? ndryshme evropiane ?do dy vjet. FENS p?rfshin nj? grup prej 32 organizatash t? nivelit komb?tar, duke p?rfshir? Shoqat?n Britanike t? Neuroshkenc?s, Shoq?rin? Gjermane t? Neuroshkenc?s (Neurowissenschaftliche Gesellschaft, dhe Société des Neurosciences. [73] Shoq?ria e par? Komb?tare e Nderit n? Neuroshkenc?, Nu Rho Psi, u themelua n? vitin 2006. Ekzistojn? gjithashtu shoq?ri t? shumta rinore t? neuroshkenc?s q? mb?shtesin student?t, t? diplomuarit dhe studiuesit e hersh?m t? karrier?s, t? tilla si Simply Neuroscience [74] dhe Project Encephalon. [75]
N? vitin 2013, n? SHBA u shpall Iniciativa BRAIN. Iniciativa Nd?rkomb?tare e Trurit [76] u krijua n? 2017,[77] aktualisht e integruar nga m? shum? se shtat? iniciativa k?rkimore t? trurit n? nivel komb?tar (SHBA, Evrop?, Instituti Allen, Japoni, Kin?, Australi,[78] Kanada,[79] Kore,[80] dhe Izraeli[81]) [82] q? p?rfshin kat?r kontinente.
Edukimi dhe shtrirja e publikut
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]P?rve? kryerjes s? k?rkimeve tradicionale n? mjedise laboratorike, neuroshkenc?tar?t jan? p?rfshir? gjithashtu n? promovimin e nd?rgjegj?simit dhe njohurive p?r sistemin nervor midis publikut t? gjer? dhe zyrtar?ve qeveritar?. Promovime t? tilla jan? b?r? si nga neuroshkenc?tar? individual? ashtu edhe nga organizata t? m?dha. P?r shembull, neuroshkenc?tar?t individual? kan? promovuar edukimin e neuroshkenc?s midis student?ve t? rinj duke organizuar International Brain Bee, i cili ?sht? nj? konkurs akademik p?r nx?n?sit e shkollave t? mesme ose t? mesme n? mbar? bot?n.[83] N? Shtetet e Bashkuara, organizata t? m?dha si Shoq?ria p?r Neuroscience kan? promovuar edukimin e neuroshkenc?s duke zhvilluar nj? abetare t? quajtur Faktet e trurit,[84] duke bashk?punuar me m?suesit e shkollave publike p?r t? zhvilluar konceptet thelb?sore t? neuroshkenc?s p?r m?suesit dhe student?t e K-12,[85] dhe duke sponsorizuar nj? fushat? me Fondacionin Dana t? quajtur Java e Nd?rgjegj?simit t? Trurit p?r t? rritur nd?rgjegj?simin e publikut p?r p?rparimin dhe p?rfitimet e k?rkimit t? trurit.[86] N? Kanada, CIHR National Canadian Brain Bee mbahet ?do vit n? Universitetin McMaster . [87]
Edukator?t e Neuroshkenc?s formuan Fakultetin p?r Neuroshkenc?n universitare (FUN) n? 1992 p?r t? ndar? praktikat m? t? mira dhe p?r t? ofruar ?mime udh?timi p?r student?t q? prezantojn? n? takimet e Shoqat?s p?r Neuroshkenc?. [88]
Neuroshkenc?tar?t kan? bashk?punuar gjithashtu me ekspert? t? tjer? t? arsimit p?r t? studiuar dhe p?rmir?suar teknikat arsimore p?r t? optimizuar t? m?suarit midis student?ve, nj? fush? n? zhvillim e quajtur neuroshkenc? edukative . [89] Agjencit? federale n? Shtetet e Bashkuara, si Instituti Komb?tar i Sh?ndetit (NIH) [90] dhe Fondacioni Komb?tar i Shkenc?s (NSF), [91] kan? financuar gjithashtu k?rkime q? kan? t? b?jn? me praktikat m? t? mira n? m?simdh?nien dhe m?simin e koncepteve t? neuroshkenc?s.
Aplikimet inxhinierike t? neuroshkenc?s
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]?ipa kompjuterik? neuromorfik?
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]Inxhinieria neuromorfike ?sht? nj? deg? e neuroshkenc?s q? merret me krijimin e modeleve funksionale fizike t? neuroneve p?r q?llime t? llogaritjes s? dobishme. Vetit? emergjente llogarit?se t? kompjuter?ve neuromorfik? jan? thelb?sisht t? ndryshme nga kompjuter?t konvencional? n? kuptimin q? ata jan? nj? sistem kompleks dhe se komponent?t llogarit?s jan? t? nd?rlidhur pa asnj? procesor qendror. [92]
Nj? shembull i nj? kompjuteri t? till? ?sht? superkompjuteri SpiNNaker/[ citim i nevojsh?m ]
Sensor?t mund t? b?hen gjithashtu t? zgjuar me teknologjin? neuromorfike. Nj? shembull i k?saj ?sht? BrainScaleS e Kamera e Ngjarjeve (Llogaritja Shum?shkall?she e frym?zuar nga truri n? Sistemet Hibride Neuromorfike), nj? superkompjuter neuromorfik analog hibrid i vendosur n? Universitetin e Heidelberg n? Gjermani. Ai u zhvillua si pjes? e platform?s kompjuterike neuromorfike t? Projektit Human Brain dhe ?sht? plot?sues i superkompjuterit SpiNNaker, i cili bazohet n? teknologjin? dixhitale. Arkitektura e p?rdorur n? BrainScaleS imiton neuronet biologjike dhe lidhjet e tyre n? nivel fizik; p?rve? k?saj, duke qen? se komponent?t jan? b?r? prej silikoni, k?to neurone model veprojn? mesatarisht 864 her? (24 or? koh? reale jan? 100 sekonda n? simulimin e makin?s) se t? homolog?ve t? tyre biologjik?. [93]
P?rparimet e fundit n? teknologjin? e mikro?ipit neuromorfik kan? b?r? q? nj? grup shkenc?tar?sh t? krijojn? nj? neuron artificial q? mund t? z?vend?soj? neuronet e v?rteta n? s?mundje. [94] [95]
Referime
[Redakto | Redakto n?p?rmjet kodit]- ^ "Neuroscience". Merriam-Webster Medical Dictionary (n? anglisht).
- ^ "Key Brain Terms Glossary". Dana Foundation (n? anglisht).
- ^ "What is neuroscience?". King's College London. School of Neuroscience (n? anglisht).
- ^ Kandel, Eric R. (2012). Principles of Neural Science, Fifth Edition (n? anglisht). McGraw-Hill Education. fq. I. Overall perspective. ISBN 978-0071390118.
- ^ Ayd, Frank J. Jr. (2000). Lexicon of Psychiatry, Neurology and the Neurosciences (n? anglisht). Lippincott, Williams & Wilkins. fq. 688. ISBN 978-0781724685.
- ^ Shulman, Robert G. (2013). "Neuroscience: A Multidisciplinary, Multilevel Field". Brain Imaging: What it Can (and Cannot) Tell Us About Consciousness (n? anglisht). Oxford University Press. fq. 59. ISBN 9780199838721.
- ^ Ogawa, Hiroto; Oka, Kotaro (2013). Methods in Neuroethological Research (n? anglisht). Springer. fq. v. ISBN 9784431543305.
- ^ Tanner, Kimberly D. (2025-08-07). "Issues in Neuroscience Education: Making Connections". CBE: Life Sciences Education (n? anglisht). 5 (2): 85. doi:10.1187/cbe.06-04-0156. ISSN 1931-7913. PMC 1618510.
- ^ Kandel, Eric R. (2012). Principles of Neural Science, Fifth Edition (n? anglisht). McGraw-Hill Education. fq. 5. ISBN 978-0071390118.
The last frontier of the biological sciences – their ultimate challenge – is to understand the biological basis of consciousness and the mental processes by which we perceive, act, learn, and remember.
- ^ Mohamed W (2008). "The Edwin Smith Surgical Papyrus: Neuroscience in Ancient Egypt". IBRO History of Neuroscience (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Herodotus (2009). The Histories: Book II (Euterpe) (n? anglisht). P?rkthyer nga George Rawlinson.
- ^ Breitenfeld, T.; Jurasic, M. J.; Breitenfeld, D. (shtator 2014). "Hippocrates: the forefather of neurology". Neurological Sciences (n? anglisht). 35 (9): 1349–1352. doi:10.1007/s10072-014-1869-3. ISSN 1590-3478. PMID 25027011.
- ^ Plato (2009). Timaeus (n? anglisht). P?rkthyer nga George Rawlinson.
- ^ Finger, Stanley (2001). Origins of Neuroscience: A History of Explorations into Brain Function (n? anglisht) (bot. 3rd). New York: Oxford University Press, USA. fq. 3–17. ISBN 978-0-19-514694-3.
- ^ Freemon, F. R. (23 sht 2009). "Galen's ideas on neurological function". Journal of the History of the Neurosciences (n? anglisht). 3 (4): 263–271. doi:10.1080/09647049409525619. ISSN 0964-704X. PMID 11618827.
- ^ Finkelstein, Gabriel (2013). Emil du Bois-Reymond: Neuroscience, Self, and Society in Nineteenth-Century Germany (n? anglisht). Cambridge; London: The MIT Press. fq. 72–74, 89–95. ISBN 9780262019507.
- ^ Harrison, David W. (2015). Brain Asymmetry and Neural Systems Foundations in Clinical Neuroscience and Neuropsychology (n? anglisht). Springer International Publishing. fq. 15–16. ISBN 978-3-319-13068-2.
- ^ "Caton, Richard - The electric currents of the brain". echo.mpiwg-berlin.mpg.de (n? anglisht). Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Coenen, Anton; Edward Fine; Oksana Zayachkivska (2014). "Adolf Beck: A Forgotten Pioneer In Electroencephalography". Journal of the History of the Neurosciences (n? anglisht). 23 (3): 276–286. doi:10.1080/0964704x.2013.867600. PMID 24735457.
- ^ Guillery, R (qer 2005). "Observations of synaptic structures: origins of the neuron doctrine and its current status". Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci (n? anglisht). 360 (1458): 1281–307. doi:10.1098/rstb.2003.1459. PMC 1569502. PMID 16147523.
- ^ Greenblatt SH (1995). "Phrenology in the science and culture of the 19th century". Neurosurgery (n? anglisht). 37 (4): 790–805. doi:10.1227/00006123-199510000-00025. PMID 8559310.
- ^ Bear MF; Connors BW; Paradiso MA (2001). Neuroscience: Exploring the Brain (n? anglisht) (bot. 2nd). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-3944-3.
- ^ Kandel ER; Schwartz JH; Jessel TM (2000). Principles of Neural Science (n? anglisht) (bot. 4th). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-8385-7701-1.
- ^ Cowan, W.M.; Harter, D.H.; Kandel, E.R. (2000). "The emergence of modern neuroscience: Some implications for neurology and psychiatry". Annual Review of Neuroscience (n? anglisht). 23: 345–346. doi:10.1146/annurev.neuro.23.1.343. PMID 10845068.
- ^ Squire, Larry R. (1996). "James McGaugh". The history of neuroscience in autobiography (n? anglisht). V?ll. 4. Washington DC: Society for Neuroscience. fq. 410. ISBN 0916110516. OCLC 36433905.
{{cite book}}: Mir?mbajtja CS1: Data dhe viti (lidhja) - ^ "History - Department of Neurobiology" (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Wilder Penfield redrew the map of the brain — by opening the heads of living patients
- ^ Kumar, R.; Yeragani, V. K. (2011). "Penfield – A great explorer of psyche-soma-neuroscience". Indian Journal of Psychiatry (n? anglisht). 53 (3): 276–278. doi:10.4103/0019-5545.86826. PMC 3221191. PMID 22135453.
- ^ Schott, G. D. (1993). "Penfield's homunculus: A note on cerebral cartography" (PDF). Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry (n? anglisht). 56 (4): 329–333. doi:10.1136/jnnp.56.4.329. PMC 1014945. PMID 8482950.
- ^ Cazala, Fadwa; Vienney, Nicolas; Stoléru, Serge (2025-08-07). "The cortical sensory representation of genitalia in women and men: a systematic review". Socioaffective Neuroscience & Psychology (n? anglisht). 5: 26428. doi:10.3402/snp.v5.26428. PMC 4357265. PMID 25766001.
- ^ "History of IBRO". International Brain Research Organization (n? anglisht). 2010.
- ^ "About EBBS". European Brain and Behaviour Society (n? anglisht). 2009. Arkivuar nga origjinali m? 2025-08-07.
- ^ "About SfN". Society for Neuroscience (n? anglisht).
- ^ "How can neuroscience inform economics?" (PDF). Current Opinion in Behavioral Sciences (n? anglisht).
- ^ Zull, J. (2002). The art of changing the brain: Enriching the practice of teaching by exploring the biology of learning. Sterling, Virginia: Stylus Publishing, LLC
- ^ "What is Neuroethics?". www.neuroethicssociety.org (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 5 prill 2019. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Petoft, Arian (2025-08-07). "Neurolaw: A brief introduction". Iranian Journal of Neurology (n? anglisht). 14 (1): 53–58. ISSN 2008-384X. PMC 4395810. PMID 25874060.
- ^ Fan, Xue; Markram, Henry (2025-08-07). "A Brief History of Simulation Neuroscience". Frontiers in Neuroinformatics (n? anglisht). 13: 32. doi:10.3389/fninf.2019.00032. ISSN 1662-5196. PMC 6513977. PMID 31133838.
- ^ "Mapping the Mouse Brain, and by Extension, the Human Brain Too". UC Health - UC San Diego (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 23 mars 2023. Marr? m? 11 janar 2024.
- ^ Lipovsek, Marcela; Bardy, Cedric; Cadwell, Cathryn R.; Hadley, Kristen; Kobak, Dmitry; Tripathy, Shreejoy J. (3 shkurt 2021). "Patch-seq: Past, Present, and Future". The Journal of Neuroscience (n? anglisht). 41 (5): 937–946. doi:10.1523/JNEUROSCI.1653-20.2020. PMC 7880286. PMID 33431632.
- ^ Hodge, Rebecca D.; Bakken, Trygve E.; Miller, Jeremy A.; Smith, Kimberly A.; Barkan, Eliza R.; Graybuck, Lucas T.; Close, Jennie L.; Long, Brian; Johansen, Nelson; Penn, Osnat; Yao, Zizhen; Eggermont, Jeroen; H?llt, Thomas; Levi, Boaz P.; Shehata, Soraya I. (5 shtator 2019). "Conserved cell types with divergent features in human versus mouse cortex". Nature (n? anglisht). 573 (7772): 61–68. Bibcode:2019Natur.573...61H. doi:10.1038/s41586-019-1506-7. PMC 6919571. PMID 31435019.
- ^ "Molecular and Cellular Neuroscience | UCSB Neuroscience | UC Santa Barbara" (n? anglisht). Neuroscience.ucsb.edu. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ From Molecules to Networks, Third Edition (n? anglisht). Academic Press. 2014. ISBN 9780123971791. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Flynn, Kevin C (korrik 2013). "The cytoskeleton and neurite initiation". BioArchitecture (n? anglisht). 3 (4): 86–109. doi:10.4161/bioa.26259. PMC 4201609. PMID 24002528.
- ^ Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter (2002). "Neural Development". Molecular Biology of the Cell (n? anglisht) (bot. 4). New York: Garland Science. ISBN 9780815332183. Marr? m? 7 gusht 2023.
- ^ Nascimento, Marcos Assis; Sorokin, Lydia; Coelho-Sampaio, Tatiana (2025-08-07). "Fractone Bulbs Derive from Ependymal Cells and Their Laminin Composition Influence the Stem Cell Niche in the Subventricular Zone". Journal of Neuroscience (n? anglisht). 38 (16): 3880–3889. doi:10.1523/JNEUROSCI.3064-17.2018. ISSN 0270-6474. PMC 6705924. PMID 29530987.
- ^ Mercier, Frederic (2016). "Fractones: extracellular matrix niche controlling stem cell fate and growth factor activity in the brain in health and disease". Cellular and Molecular Life Sciences (n? anglisht). 73 (24): 4661–4674. doi:10.1007/s00018-016-2314-y. ISSN 1420-682X. PMID 27475964.
- ^ Mercier, Frederic; Arikawa-Hirasawa, Eri (2012). "Heparan sulfate niche for cell proliferation in the adult brain". Neuroscience Letters (n? anglisht). 510 (2): 67–72. doi:10.1016/j.neulet.2011.12.046. PMID 22230891.
- ^ "Neuroscience Research Areas". NYU Grossman School of Medicine (n? anglisht). NYU Langone Health Neuroscience Institute. Marr? m? 7 gusht 2023.
- ^ Tau, Gregory Z; Peterson, Bradley S (janar 2010). "Normal Development of Brain Circuits". Neuropsychopharmacology (n? anglisht). 35 (1): 147–168. doi:10.1038/npp.2009.115. PMC 3055433. PMID 19794405.
- ^ Menon, Vinod (tetor 2011). "Large-scale brain networks and psychopathology: a unifying triple network model". Trends in Cognitive Sciences (n? anglisht). 15 (10): 483–506. doi:10.1016/j.tics.2011.08.003. PMID 21908230. Marr? m? 8 gusht 2023.
- ^ Menon, Vinod (2017). "Systems neuroscience". p?rmbledhur nga Hopkins, Brian; Barr, Ronald G. (red.). Cambridge Encyclopedia of Child Development (n? anglisht) (bot. 2nd). Cambridge University Press. Marr? m? 25 shtator 2023.
- ^ Craighead, W. Edward; Nemeroff, Charles B., red. (2004). "Neuroethology". The Concise Corsini Encyclopedia of Psychology and Behavioral Science (n? anglisht). Wiley. Marr? m? 25 shtator 2023.
- ^ Solberg Nes, Lise; Segerstrom, Suzanne C. "Psychoneuroimmunology". p?rmbledhur nga Spielberger, Charles Donald (red.). Encyclopedia of Applied Psychology (n? anglisht) (bot. 1st). Elsevier Science & Technology. Marr? m? 25 shtator 2023.
- ^ Kaczmarek, Leonard K; Nadel, L. (2005). "Neuron Doctrine". Encyclopedia of Cognitive Science (n? anglisht) (bot. 1st). Wiley. Marr? m? 25 shtator 2023.
- ^ Ofengenden, Tzofit (2014). "Memory formation and belief" (PDF). Dialogues in Philosophy, Mental and Neuro Sciences (n? anglisht). 7 (2): 34–44.
- ^ Gordon, Ross; Ciorciari, Joseph; Van Laer, Tom (2018). "Using EEG to examine the role of attention, working memory, emotion, and imagination in narrative transportation" (PDF). European Journal of Marketing (n? anglisht). 52: 92–117. doi:10.1108/EJM-12-2016-0881. SSRN 2892967.
- ^ a b c d Haeusler, S.; Maass, W. (2017). "Application of modelling and nanotechnology-based approaches: The emergence of breakthroughs in theranostics of central nervous system disorders". Life Sciences (n? anglisht). 182: 93–103. doi:10.1016/j.lfs.2017.06.001. PMID 28583367.
- ^ a b Maojo, V.; Chiesa, S.; Martin-Sanchez, F.; Kern, J.; Potamias, G.; Crespo, J.; Iglesia, D. D. L. (2011). "International Efforts in Nanoinformatics Research Applied to Nanomedicine". Methods of Information in Medicine (n? anglisht). 50 (1): 84–95. doi:10.3414/me10-02-0012. PMID 21085742.
- ^ a b c Poater, A.; Saliner, A. G.; Carbó-Dorca, R.; Poater, J.; Solà, M.; Cavallo, L.; Worth, A. P. (2009). "Modeling the structure-property of nanoneedles: A journey toward nanomedicine". Journal of Computational Chemistry (n? anglisht). 30 (2): 275–284. doi:10.1002/jcc.21041. PMID 18615420.
- ^ a b Haeusler, S.; Maass, W. (2006). "A Statistical Analysis of Information-Processing Properties of Lamina-Specific Cortical Microcircuit Models". Cerebral Cortex (n? anglisht). 17 (1): 149–162. doi:10.1093/cercor/bhj132. PMID 16481565.
- ^ Cancès, Eric; Defranceschi, Mireille; Kutzelnigg, Werner; Le Bris, Claude; Maday, Yvon (2003). "Computational quantum chemistry: A primer". Special Volume, Computational Chemistry. Handbook of Numerical Analysis (n? anglisht). V?ll. 10. fq. 3–270. doi:10.1016/s1570-8659(03)10003-8. ISBN 9780444512482.
- ^ a b Ghosh, S.; Matsuoka, Y.; Asai, Y.; Hsin, K.-Y.; Kitano, H. (2011). "Software for systems biology: from tools to integrated platforms". Nature Reviews Genetics (n? anglisht). 12 (12): 821–832. doi:10.1038/nrg3096. PMID 22048662.
- ^ Shah, S.; Liu, Y.; Hu, W.; Gao, J. (2011). "Modeling Particle Shape-Dependent Dynamics in Nanomedicine". Journal of Nanoscience and Nanotechnology (n? anglisht). 11 (2): 919–928. doi:10.1166/jnn.2011.3536. PMC 3050532. PMID 21399713.
- ^ "Neurologic Diseases". medlineplus.gov (n? anglisht). National Library of Medicine (NIH). Marr? m? 25 shtator 2023.
- ^ "Neurosciences". A.D.A.M. Medical Encyclopedia (n? anglisht). Johns Creek (GA): Ebix, inc. 2021. Marr? m? 25 shtator 2023.
- ^ Lepage M (2010). "Research at the Brain Imaging Centre". Douglas Mental Health University Institute (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 5 mars 2012.
- ^ Gordon E (2003). "Integrative neuroscience". Neuropsychopharmacology (n? anglisht). 28 (Suppl 1): S2-8. doi:10.1038/sj.npp.1300136. PMID 12827137.
- ^ Krucoff, Max O.; Rahimpour, Shervin; Slutzky, Marc W.; Edgerton, V. Reggie; Turner, Dennis A. (27 dhjetor 2016). "Enhancing Nervous System Recovery through Neurobiologics, Neural Interface Training, and Neurorehabilitation". Frontiers in Neuroscience (n? anglisht). 10: 584. doi:10.3389/fnins.2016.00584. PMC 5186786. PMID 28082858.
- ^ Haselager, Pim; Vlek, Rutger; Hill, Jeremy; Nijboer, Femke (1 n?ntor 2009). "A note on ethical aspects of BCI". Neural Networks (n? anglisht). 22 (9): 1352–1357. doi:10.1016/j.neunet.2009.06.046. PMID 19616405.
- ^ Nijboer, Femke; Clausen, Jens; Allison, Brendan Z.; Haselager, Pim (2013). "The Asilomar Survey: Stakeholders' Opinions on Ethical Issues Related to Brain–Computer Interfacing". Neuroethics (n? anglisht). 6 (3): 541–578. doi:10.1007/s12152-011-9132-6. PMC 3825606. PMID 24273623.
- ^ "Financial and organizational highlights" (PDF) (n? anglisht). Society for Neuroscience. Arkivuar nga origjinali (PDF) m? 15 shtator 2012.
- ^ "Société des Neurosciences" (n? anglisht). Neurosciences.asso.fr. 2025-08-07. Arkivuar nga origjinali m? 13 janar 2020. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "About Us". Simply Neuroscience (n? anglisht). Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "About Us, Project Encephalon". Project Encephalon (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 11 maj 2021. Marr? m? 24 tetor 2020.
- ^ "International Brain Initiative" (n? anglisht). 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "International Brain Initiative" (n? anglisht). The Kavli Foundation. Arkivuar nga origjinali m? 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "Australian Brain Alliance" (n? anglisht).
- ^ "Canadian Brain Research Strategy" (n? anglisht). Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "Korea Brain Research Institute". Korea Brain Research Institute (n? anglisht). Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "Israel Brain Technologies" (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 28 janar 2020. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Rommelfanger, Karen S.; Jeong, Sung-Jin; Ema, Arisa; Fukushi, Tamami; Kasai, Kiyoto; Ramos, Khara M.; Salles, Arleen; Singh, Ilina; Amadio, Jordan (2018). "Neuroethics Questions to Guide Ethical Research in the International Brain Initiatives". Neuron (n? anglisht). 100 (1): 19–36. doi:10.1016/j.neuron.2018.09.021. PMID 30308169.
- ^ "About the International Brain Bee". The International Brain Bee (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 10 maj 2013. Marr? m? 11 janar 2024.
- ^ "Brain Facts: A Primer on the Brain and Nervous System". Society for Neuroscience (n? anglisht).
- ^ "Neuroscience Core Concepts: The Essential Principles of Neuroscience". Society for Neuroscience (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 15 prill 2012.
- ^ "Brain Awareness Week Campaign". The Dana Foundation (n? anglisht).
- ^ "Official CIHR Canadian National Brain Bee Website" (n? anglisht). Arkivuar nga origjinali m? 30 maj 2014. Marr? m? 24 shtator 2014.
- ^ "About FUN" (n? anglisht). Faculty for Undergraduate Neuroscience. Arkivuar nga origjinali m? 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ Goswami U (2004). "Neuroscience, education and special education". British Journal of Special Education (n? anglisht). 31 (4): 175–183. doi:10.1111/j.0952-3383.2004.00352.x.
- ^ "The SEPA Program" (n? anglisht). NIH. Arkivuar nga origjinali m? 20 shtator 2011. Marr? m? 23 shtator 2011.
- ^ "About Education and Human Resources" (n? anglisht). NSF. Marr? m? 23 shtator 2011.
- ^ Hylton, Todd. "Introduction to Neuromorphic Computing Insights and Challenges" (PDF) (n? anglisht). Brain Corporation.
- ^ "Beyond von Neumann, Neuromorphic Computing Steadily Advances". HPCwire (n? anglishte amerikane). 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "Bionic neurons could enable implants to restore failing brain circuits | Neuroscience". The Guardian (n? anglisht). 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.
- ^ "Scientists Create Artificial Neuron That Retains Electronic Memories" (n? anglisht). Interestingengineering.com. 2025-08-07. Marr? m? 2025-08-07.